Ας μιλήσουμε για δημοκρατία

Το απόγευμα του Σαββάτου περίπου 50.000 λονδρέζοι κατέβηκαν στους δρόμους φωνάζοντας «μένουμε Ευρώπη» και ζητώντας την ανατροπή του δημοψηφίσματος της προηγούμενης εβδομάδας. Η διαδήλωση αυτή εκφράζει περίπου την μισή κοινωνία της Βρετανίας που ψήφισε την παραμονή της χώρας στην Ε.Ε. αλλά παρόλο που οι πολίτες άσκησαν το δημοκρατικό τους δικαίωμα στην διαφωνία το ίδιο το αίτημα τους δεν είναι δημοκρατικό.  

Η Βρετανία βρίσκεται σε μια πρωτοφανή πολιτική κρίση και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα αυτής της εσωστρεφούς και πολύπλοκης διαδικασίας. Τα ΜΜΕ έχουν γεμίσει με ανθρώπους που καταφέρονται εναντίον όσων ψήφισαν για την απόσχιση της χώρας από το όχημα της Ενωμένης Ευρώπης και η συχνότερη κατηγορία είναι ότι υπεύθυνοι για αυτή την απροσδόκητη -ομολογουμένως- εξέλιξη είναι τα πιο αμόρφωτα και ξενοφοβικά στρώματα της βρετανικής κοινωνίας. «Είναι δυνατόν αυτοί να μας υποχρεώνουν να φύγουμε από την Ευρώπη;» αναρωτιούνται μπροστά από τις τηλεοπτικές κάμερες... και η απάντηση είναι εύκολη: «φυσικά και είναι».

Το ενδεχόμενο του αποκλεισμού ενός μέρους της κοινωνίας από τις ψηφοφορίες ορισμένες φορές ακούγεται λογικό. Για παράδειγμα το όριο ηλικίας για το δικαίωμα ψήφου διαφέρει από χώρα σε χώρα. Αλλού οι 16ρηδες θεωρούνται ικανοί να αποφασίζουν για το μέλλον μιας πολιτικής και αλλού χρειάζεται να περάσουν 5 χρόνια ακόμα. Ύστερα θα πρέπει να δούμε ποιοί έχουν τα πολιτικά δικαιώματα. Οι εκλογικές διαδικασίες στα προκριματικά των ΗΠΑ αλλά και στην Αυστρία δείχνουν περίτρανα ότι σε πολλές περιπτώσεις μεγάλα τμήματα των κοινωνιών δεν έχουν δικαίωμα ψήφου με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η τελική ετυμηγορία της κάλπης.

Από την αρχαιότητα και την πολυδιαφημισμένη αμεσοδημοκρατία (στην οποία δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι γυναίκες ή οι δούλοι) μέχρι και την σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι γνωστό ότι απλή και άδολη δημοκρατία δεν υπάρχει. Για την αρχαιότητα η κριτική στη δημοκρατία είναι όσο παλιά είναι και η ίδια. Τότε υποστήριζαν ότι ο Δήμος γινόταν έρμαιο των δημαγωγών και πρότειναν ως αντίδοτο την ηγεσία των σοφών ηγετών. Όσο για σήμερα, δεν χρειάζεται καν να συζητήσουμε για το πόσο αντιπροσωπευτικό είναι το σύστημα διακυβέρνησης. Σε κάθε περίπτωση  πάντως το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος αποτελεί μάλλον νίκη παρά ήττα αυτού του συστήματος.

Δημοκρατία δεν σημαίνει τίποτα άλλο από το μια ψήφος ανά άνθρωπο και αυτή δεν ενέχει κάποια αξιολογική διαβάθμιση. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου η ψήφος του Μανώλη Γλέζου και του Γιώργου Ρουπακιά μετράνε στην κάλπη ακριβώς το ίδιο. Αν λοιπόν η ελληνική βουλή γέμισε φασίστες ή η βρετανική κοινωνία γέμισε ξενοφοβικούς νοσταλγούς της Βρετανικής Αυτοκρατορίας το πρόβλημα δεν πρέπει να αναζητηθεί παρά μόνο στους ηγέτες της Ελλάδας και της Βρετανίας που συστηματικά ευτέλισαν την έννοια της δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Η βρετανική (μη επιβαλλόμενη από την Ε.Ε.) λιτότητα που εφαρμόζουν Τόρις και Εργατικοί επί δεκαετίες στοχεύει, όπως και στην Ελλάδα, τους φτωχότερους και πιο εξαθλιωμένους. Η διαδεδομένη πολιτική της ευρωπαϊκής λιτότητας πετσοκόβει μισθούς, δικαιώματα, πρόσβαση στην υγεία και ανθρώπινα δικαιώματα. Η έκπληξη των πολιτικών μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος είναι εντελώς υποκριτική. Ο βρετανός που νιώθει ότι δεν έχει καμία ελπίδα να βελτιώσει τη ζωή του γιατί να μην είναι έτοιμος να ακούσει τις λαϊκιστικές κορόνες της καμπάνιας του BREXIT και γιατί να μην επιλέξει την αβεβαιότητα αντί για το σύστημα που γνωρίζει ότι τον έχει αποκλείσει; Αρκετές δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το πρώτο κριτήριο όσων ψήφισαν υπέρ της απόσχισης ήταν το μεταναστευτικό αλλά και αυτό παράγωγο της εξαθλίωσης είναι και όχι γενεσιουργός αιτία. Ο εξαθλιωμένος μπορεί μόνο να επαναστατήσει εναντίον του δυνάστη του ή να μεταφέρει την ευθύνη στον άλλο εξαθλιωμένο με τον οποίο μοιράζεται την εξαθλίωση... και η ιστορία έχει αποδείξει ότι με λίγη βοήθεια από τα φερέφωνα του δυνάστη ο εξαθλιωμένος τείνει πάντα να κάνει το δεύτερο.

Ευθύνη έχουν όλοι αυτοί που άφησαν τον κόσμο να φτάσει σε αυτή την κατάσταση. Είναι οι πολιτικοί που θα έπρεπε να δεχτούν το φταίξιμο, αυτοί που -ακριβώς επειδή δεν μπορούσαν να πουν την αλήθεια- διεξήγαγαν μια γελοία και προσβλητική προεκλογική αναμέτρηση μεταξύ δύο γελοίων και λαϊκιστικών καμπανιών υπέρ και κατά του BREXIT στις οποίες έλειπε η ενημέρωση, τα επιχειρήματα και η συζήτηση και περίσσεψε ο φόβος, οι κορώνες και το μίσος.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι εγώ που γράφω και εσείς που διαβάζετε ανήκουμε σε μια άλλη τάξη, όχι σε αυτή των πιο φτωχών και αμόρφωτων αλλά σε μια, που ακόμα και αν δεν μας δίνει την δυνατότητα να ελπίζουμε για ένα καλό αύριο, μας επιτρέπει να ευχόμαστε ένα λίγο καλύτερο. Μήπως το συμφέρον της δικής μας τάξης θα ήταν να μην είχε καν προκηρυχθεί το δημοψήφισμα; Μήπως έχουν δίκιο όσοι υποστηρίζουν ότι ο Ντέιβιντ Κάμερον είναι ο αποκλειστικά υπεύθυνος για την έξοδο (αν γίνει) της Βρετανίας από την Ευρώπη;

Σε αυτή την ερώτηση θα έπρεπε να ξεχωρίσουμε το συμφέρον της τάξης μας, το συμφέρον του έθνους και το συμφέρον της Δημοκρατίας. Ακόμα και αν απαντήσουμε θετικά στο πρώτο σκέλος (ο Κάμερον άλλωστε ανήκει σε μια τάξη που εκ του αποτελέσματος πλήττεται εξαιτίας της επιλογής του) και ακόμα και αν κάποιος θεωρεί ότι για το συνολικό καλό της Βρετανίας -ακόμα και του πιο εξαθλιωμένου- η έξοδος από την Ε.Ε. δεν είναι ωφέλιμη στο τρίτο σκέλος της απάντησης θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι για το καλό της δημοκρατίας κάθε ερώτηση είναι νόμιμη και κάθε ερώτηση του εκλογικού σώματος είναι προς όφελος της δημοκρατίας. Ή μήπως όχι;

Το ερώτημα το έθεσε για πρώτη φορά ο Τζέιμς Μάντισον ο οποίος υποστήριζε ότι η δημοκρατία από μόνη της δεν είναι αρκετή αφού χωρίς την εδραίωσή της στην ελευθερία και στην πολυσυμμετοχικότητα κάθε μορφή της, ακόμα και η αμεσοδημοκρατία θα οδηγούσε μαθηματικά στην τυραννία της πλειοψηφίας. Αυτή που είδαμε στην Γερμανία του 1938 και που βλέπουμε να εγκαθιδρύεται ξανά στην Τουρκία του Ρεζεπ Ταγίπ Ερντογάν.  Κι όμως ο Μάντισον δεν ήταν υπέρμαχος κάποιας δικτατορίας του προλεταριάτου στην οποία φωτισμένοι φιλεύσπλαχνοι ηγέτες θα αναλάμβαναν την καθοδήγηση μιας ανόητης και άβουλης κοινωνίας. Αντίθετα ήταν οπαδός της εκπαίδευσης και εμπνευστής ενός αντίστροφου αντιπροσωπευτικού συστήματος που θα εμπόδιζε τον σχηματισμό πολύ ισχυρών πλειοψηφιών και θα δημιουργούσε ομπρέλα για την προστασία των δικαιωμάτων της μειοψηφίας.

Βάσει όλων των παραπάνω μπορούμε να εξάγουμε ένα συμπέρασμα: Η Δημοκρατία είναι από αυτά τα πράγματα που όλοι μας κατανοούμε αφαιρετικά αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύπλοκα και δύσκολο να εφαρμοστούν. Με άλλα λόγια η έννοια της Δημοκρατίας με το ομόηχο πολιτικό σύστημα είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Στην πρώτη του ομιλία αμέσως μετά την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο του 2015 -ως βουλευτής της ΝΔ και όχι ως Πρόεδρος τότε- ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε απευθυνθεί στον Αλέξη Τσίπρα λέγοντας του «τώρα που κερδίσατε την εκλογική μάχη κύριε πρωθυπουργέ ήρθε η ώρα να αποδείξετε ότι είστε ηγέτης και για να το κάνετε αυτό πρέπει να είστε έτοιμος να γίνετε ακόμα και δυσάρεστος στην εκλογική σας βάση». Αυτή είναι και η ποιότητα της δημοκρατίας που απολαμβάνουμε. Στην Ελλάδα σήμερα είναι ανεκτό ένας πολιτικός να λέει on camera ότι στην προεκλογική περίοδο οι πολιτικοί μπορούν να λένε εν γνώσει τους ψέματα προκειμένου να υφαρπάξουν την ψήφο του λαού, ο οποίος προφανώς είναι ηλίθιος και του αξίζει να ακούει φούμαρα αλλά περιμένει να κυβερνηθεί από έναν (ψεύτη) ισχυρό ηγέτη που δεν θα δεσμεύεται από τις προεκλογικές του εξαγγελίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η αναφορά του προέδρου πια της ΝΔ έγινε μόλις λίγα 24ωρα μετά την εκλογική διαδικασία.

Το πρόβλημα λοιπόν στην Ελλάδα αλλά και στη Βρετανία δεν είναι άλλο από τη φθορά του πολιτικού συστήματος και την ηθική κατάπτωση της Ευρώπης. Η έλλειψη παιδείας (που συστηματικά επικεντρώθηκε στην δημιουργία μύθων και ηρώων με στόχο την ενδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας) οδήγησε στον ευτελισμό των ιδεολογιών και πλέον οι πολίτες νιώθουν εθνικά υπερήφανοι για το ένδοξο τους παρελθόν παρά για παρόν. Αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι που αντιμετωπίζονται από τα πολιτικά συστήματα ως ξερακιανές αγελάδες δεν έχουν κανένα λόγο να αναλογίζονται τις πανανθρώπινες αξίες, να αποζητούν πραγματική ελευθερία και να ενδιαφέρονται για την ανθρωπιστική διάσταση των επιλογών τους. Αυτοί που επί χρόνια βρέθηκαν με μια SUN ή ένα Πρώτο Θέμα στο χέρι, που γαλουχήθηκαν με τον φόβο των φτωχών μεταναστών που έρχονται για να τους κλέψουν ακόμα και αυτό το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης, αυτοί που εργάζονται απλά για να επιβιώνουν όταν ερωτούνται για το μέλλον έχουν δικαίωμα να απαντήσουν ό,τι τους κατέβει.

Γιατί μπορεί να έχουν δίκιο όσοι λένε ότι για το BREXIT φταίει ο Κάμερον που κάνοντας έναν πολιτικό ελιγμό κατάφερε να βάλει τα χέρια του και να βγάλει τα μάτια του αλλά η δική μου άποψη είναι ότι φταίει -όπως και όλοι οι προκάτοχοί του- όχι γιατί ρώτησε την γνώμη αυτών που οι υπέρμαχοι της παραμονής χαρακτηρίζουν ως ηλίθιους αλλά επειδή η πολιτική του παράγει ανισότητα και ξενοφοβία.

Στην Ισλανδία τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκε ένα κίνημα ως αντίδραση στη κλεπτοκρατία των τραπεζιτών. Η κοινωνία απαίτησε αλλαγή και αυτή ενσαρκώθηκε με την ανατροπή της πολιτικής ισορροπίας, την ψήφιση ενός νέου προοδευτικού συντάγματος και την τιμωρία των ενόχων. Φυσικά στην Ισλανδία κάτι τέτοιο ήταν πολύ ευκολότερο εξαιτίας του μεγέθους της και των εξωγενών συνθηκών αλλά αυτό δεν μπορεί να είναι ένα οριστικό και αποστομωτικό αντεπιχείρημα.

Η Ελλάδα κυρίως αλλά και η Βρετανία σε ένα βαθμό ζουν αυτή τη στιγμή μια ιστορική πολιτική αστάθεια που μπορεί ακόμα να μην έχει προκαλέσει κάποια έκρηξη αλλά κανένας δεν μπορεί να προβλέψει αν οι ισχυροί και οι ολιγάρχες θα καταφέρουν να τη θέσουν υπό έλεγχο στο τέλος.

Σε αυτή την ιστορική στιγμή έχουμε ευθύνη να πάρουμε μια θέση σύντομα και όχι αργότερα γιατί όταν ξεκινάνε οι εκρήξεις κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το πόσες και ποιες θα είναι οι παράπλευρες απώλειες. Και επειδή η ιστορία μας έχει αποδείξει ότι πολλές φορές ένα από τα πρώτα θύματα είναι η δημοκρατία ίσως έχει έρθει η ώρα να της βρούμε από τώρα ένα καταφύγιο.

του Κώστα Εφήμερου

Πηγή: thepressproject.gr